Ι. Ν. Αγίου Κωνσταντίνου

Στο κέντρο της Καλαμάτας, κοντά στον ναό της Υπαπαντής, βρίσκεται ο ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που αποτελεί το σημερινό καθολικό της Μονής Καλογραιών.

Πρόκειται για ένα από τα χαρακτηριστικά μνημεία της βυζαντινής πόλης, που λόγω του μεγάλου μεγέθους του – το εμβαδόν του αγγίζει τα 120 τετραγωνικά μέτρα – εικάζεται ότι ήταν ο σημαντικότερος ναός της, ίσως ακόμη και η μητρόπολή της.

Οικοδομήθηκε αρχικά τον 12ο αιώνα και από το πρώτο αυτό κτίσμα διατηρούνται μόνο μικρά μέρη της τοιχοποιίας, στην αψίδα του ιερού και στους πλαϊνούς τοίχους. Κατά την περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας (1685-1715) δέχθηκε εκτεταμένες μετατροπές και προστέθηκαν αρκετά δυτικά στοιχεία, όπως τα βενετσιάνικα ανοίγματα που βλέπει κανείς στον βόρειο τοίχο, ο οποίος είναι σε μεγάλο μέρος ανακατασκευασμένος, αλλά δεν πρέπει να διαφέρει πολύ από την αρχική του μορφή.

Ο ναός καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς το 1770 κατά τα Ορλωφικά και ανοικοδομήθηκε το 1796 με την ίδρυση της γυναικείας μονής από τον Καλαματιανό ιερομόναχο Γεράσιμο Παπαδόπουλο. Πυρπολήθηκε το 1826 από τον Ιμπραήμ και επισκευάσθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα. Μέχρι το 1842 λειτουργούσε ως ενοριακός και έπειτα εντάχθηκε στη Μονή Καλογραιών.

Σήμερα ο ναός είναι μονόχωρος, ξυλόστεγος με μορφή βασιλικής, αλλά στην αρχιτεκτονική του εξέλιξη διακρίνονται πολλές φάσεις.

Οι τοίχοι του αρχικού ναού ξεχωρίζουν, γιατί ήταν κτισμένοι με το γνωστό βυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα και φέρουν τον χαρακτηριστικό κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Μάλιστα στην κόγχη του ιερού εξωτερικά φαίνεται μία ζώνη σταυρών μέσα σε πλίνθινα πλαίσια. Ο τρόπος κτισίματος παρουσιάζει πολλά κοινά με τον σύγχρονο ναό των Αγίων Αποστόλων και οι ερευνητές δεν αποκλείουν την πιθανότητα να οι δύο ναοί να έχουν κατασκευαστεί από τα ίδια χέρια.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται πολύ αποσπασματικά τμήματα τοιχογραφιών της βυζαντινής εποχής, ενώ η Αγία Τράπεζα στηρίζεται πάνω σε αρχαίο κιονόκρανο. Ο ναός πανηγυρίζει στις 21 Μαΐου.