Ηττήθηκε ποτέ ο ξακουστός σπαρτιατικός στρατός;

Ηττήθηκε. Μία φορά στη Σφακτηρία, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, και μία φορά εδώ, στη Μεσσηνία, πολλά-πολλά χρόνια αργότερα, από έναν θηβαίο στρατηγό που τον έλεγαν Επαμεινώνδα. Ήταν το 370 π.Χ., όταν ο Επαμεινώνδας απελευθέρωσε τους Μεσσήνιους, που ήταν επί 230 χρόνια υποταγμένοι είλωτες στους Σπαρτιάτες, και έχτισε μια πόλη για να συμβολίζει στους αιώνες των αιώνων την ελευθερία.

Περνώντας με το αυτοκίνητο μέσα από τη γιγάντια Αρκαδική Πύλη, που μοιάζει φτιαγμένη από Κύκλωπες, αντιλαμβάνεσαι αμέσως ότι αυτή εδώ δεν είναι μια συνηθισμένη αρχαία πόλη. Από ποιας άλλης αρχαίας πόλης την πύλη χωρά να περάσει ένα ολόκληρο αυτοκίνητο; Από την άλλη, βέβαια, πώς θα μπορούσε μια πόλη που χτίστηκε για να συμβολίζει την ελευθερία να μην είναι μεγαλειώδης;

«Κήρυκες σταλμένοι από τους Θηβαίους έφτασαν στην Ιταλία, τη Σικελία, τις Ευεσπερίδες της Λιβύης και όπου αλλού ζούσαν φυγάδες Μεσσήνιοι, και τους κάλεσαν να γυρίσουν στην ελεύθερη πια πατρίδα τους» διηγείται ο Παυσανίας για την ίδρυση της πόλης. Σύμβολο δύναμης και υπόδειγμα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, η Αρκαδική Πύλη ήταν και τότε, όπως και σήμερα, η εμβληματική είσοδος μιας πόλης που υπήρξε το κέντρο του (μεσσηνιακού) κόσμου για έξι περίπου αιώνες, μέχρι που την ερήμωσαν ένας μεγάλος σεισμός στην αρχή και μια επιδρομή των Γότθων στη συνέχεια.

Εξερευνώντας τον αρχαιολογικό χώρο

Η Αρχαία Μεσσήνη είναι χτισμένη κοντά στο χωριό Μαυρομάτι, στην αγκαλιά καταπράσινων βουνοπλαγιών που καταλήγουν απαλά στον μεσσηνιακό κάμπο. Το μέγεθός της αντιστοιχεί σε μια κανονικότατη πόλη. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως για να την γυρίσεις ολόκληρη θα χρειαστείς τουλάχιστον δύο ώρες, για να περπατήσεις τα χωμάτινα μονοπάτια της, που ελίσσονται ανάμεσα σε λιόδεντρα και αρχαίους κίονες, κάτω από τον ανελέητο μεσσηνιακό ήλιο, σκαρφαλώνοντας πέτρινα σκαλιά στα οποία σχεδόν δυσκολεύεσαι να πιστέψεις ότι ανεβοκατέβαιναν άνθρωποι πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, όπως ακριβώς κάνεις τώρα κι εσύ.

Το άψογα διατηρημένο θέατρο της Μεσσήνης είναι ένα από τα μεγαλύτερα του αρχαίου κόσμου

Με θέατρο μοιάζει πολύ και το μικρότερο αλλά σαφώς εντυπωσιακό Εκκλησιαστήριο, με τα χρωματιστά μωσαϊκά της σκηνής του που ίσως έχεις δει να πρωταγωνιστούν σε φωτογραφίες της Μεσσήνης. Υπέροχα υποβλητικό είναι και το Ασκληπιείο, με το φουντωτό, καταπράσινο γκαζόν που το περιβάλλει, και το Ιερό της Αρτέμιδος με το διάφανο στέγαστρό του να δημιουργεί παιχνίδια με το φως, και η περίτεχνη Κρήνη της Αρσινόης, που κάποτε τροφοδοτούσε με νερό ολόκληρη την πόλη.

Στο τέρμα όλων των διαδρομών που διατρέχουν την πόλη, στην άκρη μιας κατηφορικής πλαγιάς που απολαμβάνει θέα φαντασμαγορική στην απεραντοσύνη του τοπίου γύρω της, βρίσκεται το Στάδιο της Αρχαίας Μεσσήνης. Το μέγεθος του την πρώτη φορά που το αντικρίζεις κόβει την ανάσα. Στην άκρη του βρίσκεται αναστηλωμένος ένας μικρός δωρικός ναός, για τον θεό-ιδιοκτήτη του οποίου ο Παυσανίας αμέλησε να μας ενημερώσει. Εξίσου δωρικοί, και εξίσου εντυπωσιακοί, είναι και οι κίονες που αγκαλιάζουν το στάδιο σχηματίζοντας τις στοές του αρχαίου Γυμνασίου. Το Στάδιο και το Γυμνάσιο αναστηλώνονται, υπό την επίβλεψη του καθηγητή κλασικής αρχαιολογίας Πέτρου Θέμελη, και η δουλειά που γίνεται είναι, στα μάτια του μέσου παρατηρητή, τουλάχιστον εντυπωσιακή.

Έξω από τον αρχαιολογικό χώρο, στο σύγχρονο χωριό που λέγεται Μαυρομάτι, βρίσκεται το Μουσείο της Αρχαίας Μεσσήνης, που φιλοξενεί τα εντυπωσιακά αγάλματα του Ερμή και της Αρτέμιδας, και άλλα σπουδαία ευρήματα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη.

Μικρός οδηγός προσανατολισμού για νεοφερμένους

Η Αρχαία Μεσσήνη απέχει 36 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα και 44 από την Κυπαρισσία. Συνδυάζεται με μια επίσκεψη στον Μελιγαλά, που απέχει από εδώ 8 χιλιόμετρα, αν είσαι λάτρης της σύγχρονης και ολίγον σκοτεινής Ιστορίας, ή στον Ναό του Επικούριου Απόλλωνα, με τον οποίο τη συνδέει μια κουραστική αλλά φαντασμαγορική διαδρομή 63 χιλιομέτρων μέσα από τα βουνά, αν προτιμάς την αρχαία και πιο ειρηνική εκδοχή της.