Μια φορά κι έναν καιρό, λέει ο θρύλος, ήταν ένας βοσκός, Ανδρίκο Μουρμούρη τον έλεγαν, που είχε έρθει στην Πελοπόννησο από την Κρήτη. Μια μέρα, ακολουθώντας ένα κριάρι που το είχε σκάσει από το κοπάδι του, βρέθηκε σε μια πηγή κάτω από ένα πλατάνι, κι έχτισε εκεί ένα χάνι. Όταν ο Ανδρίκος πέθανε, το χάνι του το δούλευε η πανέμορφη χήρα του, μέχρι που έγινε ξακουστό ως το Χάνι της Ανδρίτσαινας –γιατί στα κρητικά Ανδρίκος δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο Ανδρίτσος. Όταν άρχισαν σπίτια να χτίζονται γύρω του, το όνομα πέρασε από το χάνι στον οικισμό. Και με αυτό αναφέρεται η Ανδρίτσαινα ήδη το 900 μ.Χ., στους φράγκικους χάρτες του Μοριά.

Περπατώντας στα σοκάκια της Ανδρίτσαινας

Ένα μεγάλο, πανέμορφο, πέτρινο χωριό σήμερα, η Ανδρίτσαινα ήταν κάποτε μια σπουδαία, πλούσια πόλη με πολυάριθμο πληθυσμό, εντυπωσιακά αρχοντικά, εργαστήρια, βυρσοδεψεία, και μια εμποροπανήγυρη ξακουστή σε όλο τον Μοριά. Την πρώτη της οικονομική άνθηση τη γνώρισε επί Φραγκοκρατίας, τον 12^ο-13^ο αιώνα, αλλά στις δόξες της παρέμενε μέχρι και τον 18^ο αιώνα.

Την Ανδρίτσαινα θα τη βρεις στο τέλος μιας από τις ωραιότερες αυτοκινητο-διαδρομές της Πελοποννήσου, που ξεκινά από την Καρύταινα    και, περνώντας μέσα από ένα καταπράσινο τοπίο στις πλαγιές του Λύκαιου όρους, διασχίζει τα σύνορα Αρκαδίας-Ηλείας, για να καταλήξει μετά από 30 χιλιόμετρα στο ωραιότερο ίσως χωριό της ορεινής Ηλείας. Αν δεν ήξερες, βέβαια, πως έχεις περάσει τα σύνορα των δύο νομών, πιθανότατα δεν θα το μάντευες: Τα πέτρινα κεραμιδοσκέπαστα αρχοντικά της Ανδρίτσαινας και τα λιθόστρωτα δρομάκια της, συνθέτουν ένα χωριό που θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται στα ορεινά της Αρκαδίας.

Στα αξιοθέατα της Ανδρίτσαινας περιλαμβάνονται

- Η πλατανοσκέπαστη κεντρική πλατεία, με τα υπεραιωνόβια πλατάνια της.

- Το πραγματικά υποδειγματικό Λαογραφικό Μουσείο Ανδρίτσαινας , που φιλοξενεί μια τεράστια συλλογή αντικειμένων, η οποία περιλαμβάνει από παραδοσιακές φορεσιές και εργαλεία μέχρι την εντυπωσιακή φωτογραφική συλλογή του Ελβετού Fred Boissonnas, ο οποίος αποθανάτισε την καθημερινή ζωή στην ελληνική ύπαιθρο των αρχών του 20^ου αιώνα.

- Η πέτρινη Τρανή Βρύση που, κτισμένη το 1724, είναι πιθανότατα η παλαιότερη ολόκληρης της Πελοποννήσου (οι Οθωμανοί αγαπούσαν να φτιάχνουν δημόσιες βρύσες, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αγαπούσε να διαλύει οτιδήποτε του θύμιζε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξ ου και οι περισσότερες δεν υπάρχουν πια).

- Η Νικολοπούλειος Βιβλιοθήκη,  που φιλοξενεί σπάνια χειρόγραφα του 16^ου και του 17^ου αιώνα, σημαντικά έγγραφα της Ελληνικής Επανάστασης, πλούσιες συλλογές ελληνικών και ξενόγλωσσων βιβλίων και τα εντυπωσιακά αντίγραφα της ζωφόρου του Επικούριου Απόλλωνα, που χάρισε το 1963 στη Βιβλιοθήκη το Βρετανικό Μουσείο (το οποίο φιλοξενεί τα αυθεντικά).

Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα

Οδηγείς δεκατέσσερα χιλιόμετρα νότια της Ανδρίτσαινας και βρίσκεσαι σε ένα απόκοσμο βραχώδες τοπίο, στη μέση του πουθενά. Βάσσες το λένε, που σημαίνει μικρές κοιλάδες, ή πλατώματα, τα οποία σχηματίζονται ανάμεσα στους βράχους. Εδώ, στην καρδιά αυτού του εξωπραγματικού μέρους, στα 1.131 μέτρα, βρίσκεται ένας μεγαλειώδης ναός που δε μοιάζει με κανέναν άλλον: Ο Επικούριος Απόλλωνας.

Μέτρα πρωτιές: Είναι, κατ’ αρχάς, ο μοναδικός αρχαίος ναός που συνδυάζει και τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς –οι εξωτερικοί του κίονες είναι δωρικοί, οι εσωτερικοί ιωνικοί, και ανάμεσά τους, αμέσως πριν το άδυτο του ναού, ένας και μοναδικός είναι κορινθιακός. Δεδομένου ότι ο ναός στη σημερινή του μορφή χτίστηκε γύρω στο 420 π.Χ., αυτό είναι και το πρώτο κορινθιακό κιονόκρανο που έχουμε βρει (κορινθιακά, για όποιον δε θυμάται, είναι αυτά τα κιονόκρανα με τα λουλούδια, που έκαναν πανευρωπαϊκή μόδα πολλούς αιώνες αργότερα οι Ρωμαίοι).

Ο Επικούριος Απόλλωνας ήταν το πρώτο απ’ όλα τα μνημεία της Ελλάδας που έβαλε η Unesco στη Λίστα Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, το 1986. Τότε ήταν που ο ναός απέκτησε και το πολυσυζητημένο (και… πολυμισημένο) στέγαστρο που τον σκεπάζει μέχρι σήμερα. Ναι, όμορφο σίγουρα δεν το λες, αλλά ένας ναός φτιαγμένος εν πολλοίς από ασβεστόλιθο και εκτεθειμένος στους ανελέητους αέρηδες και τον ήλιο ενός γυμνού από βλάστηση οροπεδίου στα χίλια μέτρα υψόμετρο, την προστασία την χρειάζεται.

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα είναι μάλλον έργο του Ικτίνου, του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Γιατί δεν είμαστε βέβαιοι; Γιατί την συγκεκριμένη πληροφορία την έχουμε μόνο από τον Παυσανία, κι εδώ αξίζει να κάνουμε μια μικρή παρένθεση, και να πούμε ότι ο Παυσανίας, όσο πολύτιμος και αν είναι ως πηγή πληροφοριών για την αρχαία Ελλάδα, δεν ήταν ιστορικός, και δεν ήταν επιστήμονας. Ήταν απλά ένας πολύ ενθουσιώδης ταξιδιώτης, που ενίοτε κατέγραφε ό,τι του έλεγαν περαστικοί και ντόπιοι, χωρίς να μπαίνει πάντα στον κόπο να το ελέγξει. Και αν εδώ σκέφτηκες πως ο Παυσανίας ήταν για τους σημερινούς δημοσιογράφους (και δη ταξιδιωτικούς συντάκτες) ό,τι και ο Θουκυδίδης για τους σύγχρονους ιστορικούς, μπορεί να έχεις και δίκιο. Κλείνει η παρένθεση.

Το βέβαιο είναι πως τον ναό έχτισαν οι αρχαίοι Φιγαλείς προς τιμήν του θεού που τους βοήθησε κατά μία εκδοχή να νικήσουν τους Σπαρτιάτες το 659 π.Χ., κατά μία άλλη να ξεπεράσουν την επιδημία πανώλης που έπεσε στην πόλη τους τα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου. Η Αρχαία Φιγαλεία, η πόλη τους, απέχει από εδώ γύρω στα 7 χιλιόμετρα –σώζονται τα εντυπωσιακά της τείχη, που αγγίζουν σε μήκος τα 4 χιλιόμετρα, μια κρήνη της πρώιμης ελληνιστικής εποχής από την οποία ακόμη και σήμερα αναβλύζει πόσιμο νερό, ένα νεκροταφείο και τα ερείπια του ναού της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος.

Ο Επικούριος Απόλλωνας είναι ένας από τους ελάχιστους αρχαίους ναούς με προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο –σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι «κοιτάζουν» από Ανατολή προς Δύση. Όλες αυτές οι εντυπωσιακές «μοναδικότητές» του δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ασυγκίνητους τους λάτρεις των παραφυσικών φαινομένων και των θεωριών συνωμοσίας, που απεφάνθησαν κάποια στιγμή ότι ο ναός… περιστρέφεται στον άξονά του. Ναι, αλλάζει θέσεις. Ναι, ο ναός. Προφανώς και η θεωρία έχει καταρριφθεί, αλλά αν θέλεις να διασκεδάσεις, στο ίντερνετ υπάρχει ακόμα και σήμερα άφθονο υλικό που προσπαθεί να την στηρίξει.