Πέτρα και φως

Πέτρα τραχιά, ακατέργαστη, πέτρα από την οποία έχουν χτιστεί μικρά και μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, πέτρα επάνω στην οποία η φύση επιμένει να μεγαλώνει κάθε άνοιξη χρωματιστά αγριολούλουδα, πέτρα επάνω στην οποία δε φυτρώνει τίποτα ψηλότερο από αυτά τα αγριολούλουδα. Πέτρα που λαμπυρίζει κάτω από το φως του ήλιου.

Ένα φως ανελέητο, εκτυφλωτικό, που κάνει τα μάτια να μισοκλείνουν έτσι όπως αντανακλά πάνω στην πέτρα

Ναι, έχει κάτι από Άγρια Δύση η Μάνη. "Last gas station" γράφει η πινακίδα έξω από το βενζινάδικο στην έξοδο του Γερολιμένα, και σχεδόν μπορείς να φανταστείς αχυρόμπαλες να κυλούν αργά πίσω από την επόμενη στροφή, παρασυρμένες από τον αέρα της ερήμου, σαν χαρακτηριστική σκηνή από γουέστερν. Απλά εδώ η έρημος είναι πέτρινη αντί για αμμουδερή. Και ακουμπά σε μια θάλασσα που λαμπυρίζει ως τη γραμμή του ορίζοντα.

Δεν είναι να απορείς που ο θρύλος θέλει τους Μανιάτες να είναι οι τελευταίοι απόγονοι των αρχαίων Σπαρτιατών. Ποιος άλλος θα μπορούσε να δαμάσει αυτή την σκληρή, άνυδρη γη, να φτιάξει από την πέτρα της ολόκληρες αριστουργηματικές πολιτείες, και να κάνει ετούτο το κομμάτι γης σύμβολο ελευθερίας –και κάπως ιδιοσυγκρασιακού ταμπεραμέντου;

Για να δεις τη Μάνη, λέει, περαστικός, θέλεις τρεις μέρες 

Περιπατητής, τρεις μήνες. Και για να την καταλάβεις, τρεις ζωές. Μια για τη στεριά, μία για την θάλασσα, και μία για τους ανθρώπους της. Μπορεί να λέμε και λίγο.

Στάση 1^η: Η Αρεόπολη

Καθότι η γενική «ο Άρης-του Άρεως» δεν είναι συνηθισμένη στα νέα ελληνικά, λίγος κόσμος κάνει με την πρώτη τον συνειρμό πως αυτό εδώ το χωριό έχει πάρει το όνομά του από τον Άρη. Περήφανος θα είναι ο αρχαίος θεός του πολέμου που η σημαία της Ελληνικής Επανάστασης υψώθηκε για πρώτη φορά εδώ, στις 17 Μαρτίου 1821.

Σήμερα, η Αρεόπολη είναι ένα πανέμορφο χωριό, ίσως το ωραιότερο της Μάνης, όλο πέτρινα καλντερίμια που κάνουν ζιγκ-ζαγκ ανάμεσα σε εξίσου πέτρινα πυργόσπιτα με λουλουδιασμένες αυλές, χρωματιστά café και ατμοσφαιρικά ταβερνάκια που απλώνουν τραπεζάκια έξω στα λιθόστρωτα. Στην κεντρική πλατεία του χωριού, που λέγεται φυσικά πλατεία 17^ης Μαρτίου, δεσπόζει η εκκλησία των Ταξιαρχών, με το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο και το γιγάντιο καμπαναριό που θα σε βοηθήσει να βρεις τον δρόμο σου αν παρ’ ελπίδα χαθείς στα λαβυρινθώδη σοκάκια, καθώς είναι ορατό από παντού.

Από την πλατεία και κάτω τα λιθόκτιστα δρομάκια στενεύουν, οι πύργοι ψηλώνουν και η οχυρωματική αρχιτεκτονική του οικισμού γίνεται εμφανής. Πέτρινα σπίτια με οικόσημα στις προσόψεις, μικρά εκκλησάκια που ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί και ψηλές πέτρινες μάντρες που προστατεύουν την καρδιά του οικισμού συνθέτουν γειτονιές στις οποίες δεν χορταίνεις να τριγυρνάς –χαλάλι οι απότομες ανηφοροκατηφόρες. Στα αξιοθέατα περιλαμβάνονται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη των Μαυρομιχαλαίων, στην ομώνυμη πλατεία, με τις θαυμάσιες τοιχογραφίες της που χρονολογούνται από το 1746, και ο εξαίσιος Πύργος Πικουλάκη, που σήμερα στεγάζει το Βυζαντινό Μουσείο Μάνης.

Στάση 2^η: Από το Οίτυλο στο Λιμένι

Μια μικρή στεριανή θάλασσα από πέτρινα σπίτια σκεπασμένα με κόκκινες κεραμιδοσκεπές, σκαρφαλωμένη στην πλαγιά του βουνού. Αυτό είναι το Οίτυλο, η μεγαλύτερη και σημαντικότερη από τις πόλεις της Μάνης τον Μεσαίωνα, ένα γλυκύτατο μυστικό και ήσυχο ορεινό χωριό σήμερα. Δύο σημαντικά αξιοθέατα κοντά στο χωριό είναι η ιστορική Μονή Δεκούλου ή Ντεκούλων, απ’ όπου ξεκίνησαν τα Ορλωφικά του 1770, είναι όμως περισσότερο γνωστή για την τοιχογραφία με τον ζωδιακό κύκλο, και το οθωμανικό Κάστρο της Κελεφάς, που χτίστηκε γύρω στο 1670, και από το οποίο σήμερα σώζονται τα εξωτερικά τείχη, τέσσερις πύργοι και κάποια ερειπωμένα κτίσματα στο εσωτερικό του.

Κάποιοι μελετητές λένε πως ίσως αυτό εδώ να είναι το θρυλικό Κάστρο της Μαΐνης, που έχτισαν οι Φράγκοι το 1250. Η σκόνη της Ιστορίας σκέπασε κάποια στιγμή τα ίχνη του μεγαλείου του, με αποτέλεσμα η αναζήτησή του σήμερα να πονοκεφαλιάζει ειδικούς και ερευνητές. Τρία ακόμα μανιάτικα κάστρα, το Κάστρο της Ωριάς, το Τηγάνι και το κάστρο στο Πόρτο Κάγιο διεκδικούν τον τίτλο του μυθικού, εξαφανισμένου κάστρου.

Φωλιασμένο στην αγκαλιά ενός κόλπου με καταγάλανα νερά, το Νέο Οίτυλο συγκεντρώνει τη μερίδα του λέοντος σε προτάσεις διαμονής και φαγητού στην περιοχή. Από εδώ ξεκινά –ή εδώ καταλήγει, αναλόγως από πού το βλέπεις– το Φαράγγι Μυλολάγκαδο, η πεζοπορική διαδρομή στο οποίο είναι ό,τι πρέπει για αρχάριους πεζοπόρους: Εύκολη και πανέμορφη, περνά κάτω από πυκνή βλάστηση και πλάι σε εγκαταλελειμμένους νερόμυλους.

Λίγο νοτιότερα, το Λιμένι είναι ένα καρτποσταλικό παραθαλάσσιο χωριό, με τους πέτρινους πύργους του να ακουμπούν μια θάλασσα εξωπραγματικά τιρκουάζ. Φημισμένο για τα ταβερνάκια του που σερβίρουν φρέσκο ψάρι πλάι στο κύμα, το Λιμένι είναι γεμάτο πύργους και καπετανόσπιτα, από τα οποία ξεχωρίζει ο τετραώροφος Πύργος των Μαυρομιχαλαίων (της γνωστής οικογενείας του Πετρόμπεη) με τα τοξωτά παράθυρα και τις σειρές από πολεμίστρες. Στα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνεται επίσης η ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας Βρεττής με το εντυπωσιακό καμπαναριό της.

Στάση 3^η: Η Βάθεια

Την πρώτη φορά που την αντικρίζεις, μοιάζει βγαλμένη από εικονογράφηση μεσαιωνικού παραμυθιού: Μια καστροπολιτεία που θα μπορούσε να έχει για κατοίκους της ιππότες και νεράιδες. Οι πανύψηλοι πύργοι της ακροβατούν στην κορυφή του λόφου, περιτριγυρισμένοι από χαμηλά, πετρόχτιστα σπιτάκια, και αγναντεύουν από τη μία την απεραντοσύνη της θάλασσας που λαμπυρίζει ως τη γραμμή του ορίζοντα και από την άλλη τις άγονες κορυφές της Μάνης. Μια βόλτα στα πετρόχτιστα σοκάκια της, ανάμεσα σε πυργόσπιτα, σκαλοπάτια που οδηγούν στο κατώφλι παλιών αρχοντικών, μικρά εκκλησάκια και ελαιοτριβεία προηγούμενων αιώνων, μοιάζει με ταξίδι στον χρόνο.

Η Βάθεια είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένη (6 κατοίκους μέτρησε η απογραφή του 2011), διαπνέεται όμως από μια παράξενη αίσθηση συνέχειας: λες και οι κάτοικοί της κάπου πετάχτηκαν, άφησαν τα σπίτια τους για λίγο και επιστρέφουν από στιγμή σε στιγμή. Ό,τι ώρα και να έρθεις, φρόντισε να μείνεις ως το ηλιοβασίλεμα, για να θαυμάσεις από κάποιο πέτρινο πλάτωμα το υπερθέαμα του ήλιου να βουτά στην θάλασσα και να λούζει στο χρυσαφένιο του φως τους πέτρινους πύργους της, κάνοντας το σιωπηλό τοπίο ακόμα πιο απόκοσμο.

Στάση 4^η: Τα Σπήλαια του Διρού

Ό,τι ήξερες για τα σπήλαια… ετοιμάσου να το ξεχάσεις. Τα Σπήλαια του Διρού  είναι μακράν τα εντυπωσιακότερα που έχεις δει ποτέ –είναι, επίσης, τα μεγαλύτερα σε μέγεθος που έχουμε στην Ελλάδα. Ο θρύλος λέει πως οι υπόγειοι διάδρομοί τους φτάνουν ως τη Σπάρτη –αυτό που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι πως οι σπηλαιολόγοι έχουν εξερευνήσει ένα συνολικό μήκος 12 χιλιομέτρων, από το οποίο επισκέψιμο είναι το ενάμισι· αλλά τι ενάμισι.

Το πρώτο μισό της επίσκεψης αποτελεί η πραγματικά συναρπαστική βόλτα με τη βάρκα, η οποία περνά κάτω από φαντασμαγορικούς σχηματισμούς σταλακτιτών και σταλαγμιτών και μέσα από απόκοσμα τούνελ, πλέοντας στα σχεδόν ακίνητα νερά που καθρεφτίζουν τους φωτισμένους σταλακτίτες, σε μια εικόνα ονειρική. Το βάθος των νερών, που είναι κατά το ήμισυ θαλασσινά και κατά το ήμισυ υπόγειου ποταμού, αγγίζει σε ορισμένα σημεία τα 30 μέτρα, ενώ οι σταλακτιτικοί σχηματισμοί –πολλοί εκ των οποίων μετρούν την ηλικία τους σε δισεκατομμύρια χρόνια– είναι τόσο παράξενοι που έχουν βαφτιστεί με ονόματα όπως «το κεφάλι του αλόγου», «ο ιπτάμενος δίσκος», «η γέφυρα των στεναγμών» και «οι ηράκλειες στήλες». Τα δε σπήλαια περιλαμβάνουν τον «Μεγάλο Ωκεανό», το «Άντρο του Δράκοντα», τα «Ροζ Διαμερίσματα», τη «Λίμνη των Νεράιδων» και άλλα τόσο παραμυθένια όσο ακούγονται.

Το δεύτερο μισό της βόλτας είναι περίπου τετρακόσια μέτρα χερσαίας διαδρομής, κατά την οποία διασχίζεις ένα ατμοσφαιρικά φωτισμένο μονοπάτι, χαζεύοντας ακόμα μερικούς εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, μέχρι να βγεις στην έξοδο πλάι στην παραλία του Διρού. Συνολικά, η επίσκεψη στο Σπήλαιο της Βλυχάδας, όπως είναι το επίσημο όνομά του, διαρκεί περί την μισή ώρα.

Λίγα μέτρα από την έξοδο του σπηλαίου βρίσκεται το Νεολιθικό Σπήλαιο του Διρού, που φιλοξενεί νεολιθικά εργαλεία, μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία που έφεραν στο φως οι ανασκαφές στα σπήλαια της Βλυχάδας και της Αλεπότρυπας –το δεύτερο, προς το παρόν, δεν είναι επισκέψιμο. Και αν ο όρος «νεολιθικό» δεν σου λέει τίποτα, να σημειώσουμε πως σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες τα δύο σπήλαια κατοικούνταν από ανθρώπους που έφτιαχναν εργαλεία και έκαναν εμπόριο γύρω στο 6000 π.Χ. –ή, σα να λέμε, τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν ξεκινήσει ο Αγαμέμνονας για την Τροία.

Στάση 5^η: Το Ακρωτήρι Ταίναρο

Από εδώ κατέβηκε στον Άδη απαρηγόρητος ο Ορφέας, να φέρει πίσω την Ευριδίκη. Από εδώ ανέβασε στον κόσμο των ζωντανών τον Κέρβερο ο Ηρακλής, στον δωδέκατο και τελευταίο άθλο του. Εδώ, στο νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, υπάρχει ένα μέρος θαλασσοδαρμένο, μαγικό, που οι αρχαίοι ημών πίστευαν πως οδηγεί στον Άδη.

Το αυτοκίνητο φτάνει μέχρι τον αρχαιολογικό χώρο, εδώ που στην αρχαιότητα βρισκόταν το ιερό του Ταινάριου Ποσειδώνα, με υλικά από το οποίο φτιάχτηκε το εκκλησάκι του Αγίου Ασωμάτου που θα δεις σήμερα. Μακράν το εντυπωσιακότερο μνημείο του χώρου είναι το Άστρο της Αρίας, ένα φαντασμαγορικό ψηφιδωτό ρωμαϊκής έπαυλης που υπήρχε εδώ τον 1^ο αιώνα μ.Χ.

Από τον αρχαιολογικό χώρο ξεκινά το μονοπάτι που θα σε φέρει, μετά από ένα 40λεπτο περπάτημα, στο νοτιότερο σημείο της βαλκανικής χερσονήσου, στο Ακροταίναρο ή Κάβο Ματαπά, όπου ο περίφημος φάρος του 1882 συνεχίζει να φωτίζει δύο θάλασσες και εκατοντάδες πλοία που περνούν από εδώ καθημερινά. Η διαδρομή είναι φαντασμαγορική, με την θάλασσα να μην χάνεται ποτέ από τα μάτια σου, αλλά το εξωπραγματικά βραχώδες και άνυδρο τοπίο της Μάνης την κάνει μάλλον απαγορευτική τα καλοκαιρινά μεσημέρια.

Η ανατολική ακτή: Από τα Κορογιάννικα ως τον Κότρωνα

Το χωριουδάκι… τσέπης που λέγεται Κορογιάννικα αγναντεύει από το υψόμετρο των 360 μέτρων την θάλασσα και το ακρωτήρι Ταίναρο. Λίγο βορειότερα, η πεντάμορφη Λάγια είναι ξακουστή για τις βυζαντινές εκκλησίες της, όπως και το (ορεινό, μη σε ξεγελά το όνομα) Ακρογιάλι σχεδόν δίπλα της. Η λιλιπούτεια Σπείρα μετά, με τους εντυπωσιακούς της πύργους να ακροβατούν στην κορυφή του λόφου, η Κοκκάλα και η Αλύπα, χτισμένες πλάι στην θάλασσα, και η μικρούλα Αργιλιά που αγναντεύει από ψηλά τον λακωνικό κόλπο. Και βέβαια ο Κότρωνας, το μεγαλύτερο από τα χωριά της Ανατολικής Μάνης. 

Η δυτική ακτή: Από την Κυπάρισσο στον Πύργο Διρού

Η λιλιπούτεια Κυπάρισσος, μια χούφτα πέτρινα σπίτια πλάι στη θάλασσα, που ο Παυσανίας ονομάζει Καινήπολη, νέα πόλη δηλαδή. Λίγο βορειότερα, τα πανέμορφα Άλικα, με τους πέτρινους πύργους τους στη σειρά, λες κι έχουν πάρει πόζα για να φωτογραφηθούν. Το φυσικό λιμάνι του Γερολιμένα μετά, αλλοτινό ορμητήριο πειρατών, έχει μερικές από τις καλύτερες επιλογές για διαμονή και φαγητό στην περιοχή. Το μικρούλι Σταυρί, το χωριό με τους περισσότερους αναστηλωμένους και κατοικήσιμους πύργους σε ολόκληρη τη Μάνη.

Η Κίττα, που θα τη δεις γραμμένη και ως Κοίτα, με τα βυζαντινά εκκλησάκια της (ο Άγιος Θεράπων χρονολογείται από τον 14^ο αιώνα) και τους επιβλητικούς πολεμόπυργους. Ο Μέζαπος, φωλιασμένος στον ομώνυμο κόλπο, στο ακρωτήρι που λέγεται πολύ χαριτωμένα Τηγάνι, με τα ερείπια του πύργου ενός πειρατή, του Νικόλαου Σάσσαρη. Το μικρούλι Μπρίκι, με τον εντυπωσιακό Πολεμόπυργο του Λαγούδη. Και ο Πύργος Διρού, 4 χιλιόμετρα από τα σπήλαια, με τον ψηλότερο ίσως πύργο της Μάνης, τον Πύργο Σκλαβουνάκου, που υψώνεται επιβλητικός στα 25 μέτρα.