Στις κορυφές του γεννήθηκαν θεοί. Στα νερά των ποταμιών του βούτηξε ο Δίας. Στα ελατοδάση του κυνηγούσε η Άρτεμις, και στα ξέφωτά του έστηναν χορό οι νύμφες. Πώς θα μπορούσαν στις πλαγιές αυτού του βουνού να μην φωλιάζουν μερικά από τα ομορφότερα χωριά της Πελοποννήσου;

Σκονάκι πατριδογνωσίας

Ακριβώς στο κέντρο της Πελοποννήσου, το Μαίναλο υψώνεται στα δυσθεώρητα 1.981 μέτρα. Η ψηλότερη κορυφή του είναι η Οστρακίνα, και τα δυο ποτάμια του, ο Λούσιος και ο Ελισσών, καταλήγουν περνώντας μέσα από τα φαράγγια και τις πεδιάδες του στον Αλφειό.

Το μονοπάτι του Μαινάλου

Απλώνεται σε 75 χιλιόμετρα, περνά μέσα από οκτώ χωριά, πάνω από ελατοσκέπαστες βουνοκορφές, πλάι σε καταρράκτες και ποτάμια. Είναι ένα από τα καλύτερα σηματοδοτημένα μονοπάτια στην Ελλάδα, χωρισμένο σε οκτώ τμήματα για να μπορείς να το «σπάσεις» σε μέρες, διανυκτερεύοντας στα αντίστοιχα χωριά ενδιάμεσα. 

Η Δημητσάνα

Είναι, ίσως δικαίως, το πρώτο χωριό που έρχεται στο μυαλό του περισσότερου κόσμου όταν μιλάμε για το Μαίναλο. Είναι, επίσης, και ένα από τα ομορφότερα χωριά του, με πέτρινα πυργόσπιτα να απλώνονται σε δύο αντικριστά λοφάκια, να σκεπάζονται από κατακόκκινες κεραμιδοσκεπές και να συνδέονται μεταξύ τους με ατμοσφαιρικά λιθόκτιστα καλντερίμια. Η Δημητσάνα μπορεί άνετα να γεμίσει ένα ολόκληρο Σαββατοκύριακο, στο οποίο δεν θα κάνεις τίποτα άλλο πέρα από ατελείωτες βόλτες στα δρομάκια της, με μερικά διαλείμματα για καφέ και επιτραπέζια πλάι στο αναμμένο τζάκι στα καφενεδάκια της.

Αν θέλεις, βέβαια, αξιοθέατα, έχει κι απ’ αυτά: Κατ’ αρχάς, το μοναδικό στην Ελλάδα Μουσείο Υδροκίνησης, που θα σου μάθει όσα πάντα ήθελες να ξέρεις για τους νερόμυλους και τα παραδοσιακά επαγγέλματα που χάνονται. Σε μια καταπράσινη έκταση όλο τρεχούμενα νερά, ένας νερόμυλος με τη νεροτριβή του, ένα βυρσοδεψείο με την κατοικία του βυρσοδέψη, ένας μπαρουτόμυλος και ο εξοπλισμός του αναστηλώνονται και ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας τα παραδοσιακά επαγγέλματα της προβιομηχανικής κοινωνίας, και τις εργασίες που στηρίζονταν στη χρήση του νερού. Περιττό να αναφέρουμε πως το Μουσείο θα ενθουσιάσει τα πιτσιρίκια.

Μια επίσκεψη αξίζει επίσης το Εκκλησιαστικό Μουσείο Δημητσάνας, που στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο σπίτι του Γρηγόριου Ε’ –ναι, του γνωστού Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης που απαγχονίστηκε το 1821, και ο οποίος είχε γεννηθεί στη Δημητσάνα το 1746.

Από τη Δημητσάνα ξεκινούν επίσης (ή στη Δημητσάνα καταλήγουν, αν ξεκινήσεις από την Καρύταινα) τα μονοπάτια που διασχίζουν το Φαράγγι του Λούσιου, περνώντας από τις ιστορικές μονές Φιλοσόφου και Προδρόμου. Κλικ εδώ για την Καρύταινα.

Η Βυτίνα

Φωλιασμένη σε υψόμετρο 1.033 μέτρων, ανάμεσα σε έλατα και καστανιές, η Βυτίνα είναι ίσως το πιο ζωντανό και τουριστικά ανεπτυγμένο από τα χωριά του Μαινάλου. Τα κεραμιδοσκέπαστα σπίτια της, πολλά εκ των οποίων φτιαγμένα από το περίφημο μαύρο μάρμαρο της περιοχής, στολίζουν στενά δρομάκια πλημμυρισμένα από ταβέρνες, café, μπαράκια και μαγαζιά με τοπικά προϊόντα και ξυλόγλυπτα σουβενίρ. Η Βυτίνα είναι, επίσης, το κοντινότερο στο Χιονοδρομικό Κέντρο Μαινάλου  χωριό, πράγμα που την κάνει ιδανική βάση για εκείνα τα χειμωνιάτικα Σαββατοκύριακα που λαχταράς να δεις λίγο χιόνι.

Ίσως το πιο ξακουστό –και μάλλον το ωραιότερο− σημείο της, το δεντροσκέπαστο δρομάκι που ξεκινά κοντά στην κεντρική πλατεία και καταλήγει στην Εθνική Οδό Τριπόλεως Βυτίνας, είναι το τέλειο σκηνικό για ρομαντικές βόλτες, ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο. Το λένε «Δρόμο της Αγάπης», όχι μόνο επειδή είναι σήμερα γεμάτο ζευγαράκια που περπατούν χέρι-χέρι, αλλά και για ιστορικούς λόγους: Εδώ γινόταν, παραδοσιακά, τον προηγούμενο αιώνα το (πάντα διακριτικό) φλερτ της εποχής, οι πρώτες γνωριμίες και οι πρώτες αναγνωριστικές βόλτες, που περιλάμβαναν κατά βάση βλέμματα και ραβασάκια γραμμένα με καλλιγραφικά γράμματα.

Η Στεμνίτσα

Όσο πάμε και ανεβαίνουμε: Στα 1.083 μέτρα πάνω από την θάλασσα είναι σκαρφαλωμένη η απολύτως πέτρινη Στεμνίτσα, μισοκρυμμένη ανάμεσα σε πλατάνια, καρυδιές και κερασιές. Τα λιθόκτιστα καλντερίμια της ανηφορίζουν περνώντας μέσα από ατμοσφαιρικές καμάρες, που φέρνουν στο νου τα βυζαντινά διαβατικά, ενώ οι εξίσου πέτρινες βρύσες της αναβλύζουν κρυστάλλινο νερό στη σκιά αιωνόβιων πλατανιών.

Ξακουστή είναι η Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας της Στεμνίτσας, που συνεχίζει μια παράδοση δεκαετιών:

Οι Στεμνιτσιώτες ήταν πάντα διάσημοι μεταλλουργοί, λέγεται μάλιστα ότι τις καμπάνες πασίγνωστων εκκλησιών της Κεντρικής Ευρώπης τις έχουν φτιάξει εδώ. Πράγμα που εξηγεί και το πόσα πολλά εργαστήρια θα συναντήσεις στα δρομάκια του χωριού, να φτιάχνουν και να πουλούν χειροποίητα κοσμήματα. Σημαντικά έργα μεταλλοτεχνίας, αλλά και ολόκληρη αναπαράσταση παραδοσιακού εργαστηρίου και εσωτερικού στεμνιτσιώτικου σπιτιού, φιλοξενεί το εντυπωσιακό Λαογραφικό Μουσείο Στεμνίτσας, που αξίζει οπωσδήποτε μια επίσκεψη.

Δύο χιλιόμετρα έξω από τη Στεμνίτσα, η Μονή Ζωοδόχου Πηγής, γνωστή και ως Χρυσοπηγή, χρονολογείται από τον 15^ο αιώνα και είναι χτισμένη επάνω σε ένα βραχώδες λοφάκι που απολαμβάνει φαντασμαγορική θέα σε όλη την γύρω περιοχή.

Μιλώντας για θέα, άλλη μια εξαιρετική βόλτα λίγο έξω από το χωριό είναι το Αεράκι, περιοχή που βλέπει ένα καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα, αφήνοντας το βλέμμα να περιπλανηθεί ως το Ιόνιο όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή. Εδώ πάνω βρίσκεται και το ομώνυμο σπήλαιο, που εξερευνήθηκε για πρώτη φορά το 2018, και δεν είναι φυσικά ακόμα επισκέψιμο.

Η Αλωνίσταινα

Επτά μόνο χιλιόμετρα μακριά από τη Βυτίνα, βρίσκεται ένα από τα καλύτερα φυλαγμένα μυστικά του Μαινάλου. Η μικρούλα Αλωνίσταινα είναι φωλιασμένη σε υψόμετρο που αγγίζει τα ιλιγγιώδη 1.200 μέτρα, εκεί ακριβώς που τελειώνει (ή αρχίζει;) το ελατοδάσος το οποίο σκαρφαλώνει το βουνό. Τα πέτρινα αρχοντικά της, με τις χαρακτηριστικές τοξωτές καμάρες τους, της έχουν χαρίσει τον χαρακτηρισμό του διατηρητέου οικισμού, ενώ η τοπική κουζίνα που σερβίρουν τα ταβερνάκια της θα σε κάνει να αναρωτηθείς πώς γίνεται να μην συρρέουν κι εδώ τα πλήθη, όπως σε άλλα αρκαδικά χωριά.

Την Αλωνίσταινα χωρίζει στα δύο ένα μικρό ποταμάκι, ο Ελισσών, το όνομα του οποίου είχε και ο αρχαίος οικισμός που πιθανότατα βρισκόταν στη θέση του σημερινού χωριού. Στην πλατεία του χωριού, πλάι στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που χρονολογείται από το 1742, το μνημείο είναι της Ζαμπίας Κωτσάκη, μητέρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, η οποία γεννήθηκε εδώ το 1750 –κι εδώ είναι θαμμένη.

Στο δρόμο από την Αλωνίσταινα προς τη Βυτίνα βρίσκεται το Διάσελο, ένα από τα ωραιότερα σημεία του Μαινάλου, ενώ λίγο πιο πάνω, από την πηγή της Κοκκινόβρυσης η θέα στη χαράδρα κόβει την ανάσα.

Η Πιάνα

Ξέρεις τι σημαίνει πανικός; Σίγουρα ξέρεις. Γιατί τον λέμε έτσι, όμως, ξέρεις; Γιατί ήταν το συναίσθημα που έσπερνε ο Πάνας στους εχθρούς όσων μάχονταν και αγωνίζονταν δίκαια, τρέποντάς τους σε φυγή. Ο Πάνας, ο τραγοπόδαρος θεός της Αρκαδίας, ο γιος του Ερμή, που τριγυρίζει τα βουνά με τον μαγεμένο του αυλό κάνοντας παρέα με νύμφες, ζώα και πουλιά, γεννήθηκε λέει ο μύθος εδώ, σε μια σπηλιά πάνω από την Πιάνα, ψηλά πάνω στο Πιανοβούνι. Κι απ’ αυτόν πήραν το όνομά του το χωριό και το βουνό.

Στο μικρό, γλυκύτατο χωριουδάκι σήμερα θα βρεις τη γαλήνη που λείπει από άλλα χωριά της περιοχής, μια χούφτα σπίτια ανάμεσα στα οποία ελίσσονται γραφικά καλντερίμια, μια όμορφη πλατεία σκεπασμένη από δύο αιωνόβια πλατάνια και, λίγο έξω από το χωριό, στον κάμπο της Πιάνας, τον ποταμό Ελισσώνα, τα μονοπάτια στις όχθες του οποίου είναι ό,τι πρέπει για ανοιξιάτικες και φθινοπωρινές πεζοπορίες. Επτά χιλιόμετρα δυτικά της Πιάνας, στο εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριουδάκι που λέγεται Λιμποβίσι, το σπίτι των Κολοκοτροναίων (όπου γεννήθηκε και πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης) έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί ως μουσείο.

Τα Λαγκάδια

Είναι κάπως αστείο το ότι ένα χωριό χτισμένο εκεί ψηλά στα 1.100 μέτρα, που μοιάζει να ακροβατεί στην άκρη του βουνού, το λέμε Λαγκάδια. Είναι, επίσης, κάπως παράξενο το ότι ένα από τα μεγαλύτερα, και ωραιότερα, χωριά του Μαινάλου δεν είναι και ένα από τα πιο δημοφιλή. Καθώς περπατάς τα πετρόχτιστα σοκάκια ανάμεσα στα κεραμιδοσκέπαστα αρχοντικά των περίφημων λαγκαδινών μαστόρων (που ήρθαν από την Ήπειρο τον 13^ο αιώνα, κι έκαναν ξακουστή την τέχνη τους και την πέτρα τους σε όλη την Πελοπόννησο) έχεις διαρκώς την αίσθηση πως αυτό το πανέμορφο χωριό είναι ολόδικό σου.

Η πλαγιά του Μαινάλου επάνω στην οποία ακροβατούν τα Λαγκάδια είναι τόσο απότομη, που όλο το χωριό μοιάζει με ένα απέραντο μπαλκόνι. Αυτό κάνει από την μία την θέα στις ελατοσκέπαστες πλαγιές που το περικυκλώνουν φαντασμαγορική, από την άλλη τις ανηφόρες του εξοντωτικές. Αξίζουν, όμως, τον κόπο: Κάθε βήμα αποκαλύπτει άλλη μια φανταστική εικόνα, άλλο ένα επιβλητικό αρχοντικό, άλλη μια γωνία από την οποία η θέα είναι καταπληκτική.

Στα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνονται το σπίτι των Δεληγιάννηδων, το οποίο ανήκε στη γνωστή οικογένεια αγωνιστών του ’21, και αργότερα πρωθυπουργών της Ελλάδας, και σήμερα στεγάζει κειμήλια και ιστορικά αντικείμενα των τότε κατοίκων του, η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων του 1854 με την παράξενη αρχιτεκτονική της, και η εκκλησία των Ταξιαρχών, μητρόπολη του χωριού, που χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα, με το εντυπωσιακό (πέτρινο, εννοείται) καμπαναριό και το θρυλικό ρολόι-σήμα κατατεθέν του χωριού, που χτίστηκε το 1910.

Το Βαλτεσινίκο

Φωλιασμένο ανάμεσα στα φουντωτά ελατοδάση του Μαινάλου, σε υψόμετρο που σχεδόν αγγίζει τα 1.200 μέτρα, το Βαλτεσινίκο ήταν μέχρι πρότινος άλλο ένα αρκαδικό μυστικό που κάποια στιγμή διέρρευσε, γιατί τόση ομορφιά δε γίνεται να μείνει για καιρό κρυμμένη. Οι κεραμιδοσκεπές των αρχοντικών του προσθέτουν κόκκινες πινελιές σε έναν κατά τα άλλα καταπράσινο πίνακα, κάνοντας το χωριό, ειδικά την πρώτη φορά που το αντικρίζεις από μακριά, να μοιάζει ένα μικρό έργο τέχνης.

Το Βαλτεσινίκο ήταν ήδη από τον 19^ο αιώνα γνωστό για την ξυλογλυπτική του παράδοση –φημισμένα είναι τα περίτεχνα τέμπλα των εκκλησιών του, σκαλισμένα αυστηρά και μόνο σε ξύλο καρυδιάς, που σώζονται μέχρι σήμερα στις δύο μεγαλύτερες εκκλησίες του χωριού, τον Άγιο Γεώργιο και τους Αγίους Θεοδώρους.

Ψηλά πάνω από το Βαλτεσινίκο, στα 1.364 μέτρα, υψώνεται το Παλαιόκαστρο, όπου κάποτε υπήρχε φράγκικο κάστρο που αγνάντευε από εκεί ψηλά σχεδόν ολόκληρη την Πελοπόννησο. Η διαδρομή από το χωριό ως εδώ, ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο, αποτελεί μοναδική εμπειρία.

Στα αξιοθέατα του Βαλτεσινίκου περιλαμβάνονται, επίσης, λαογραφικό μουσείο, μεσαιωνικοί πύργοι, ιστορικές μονές, νερόμυλοι, πηγές, και ειδυλλιακά μονοπάτια. Στη διαδρομή προς το γειτονικό χωριό Μαγούλιανα, το ερειπωμένο σανατόριο της Μάνας, που χτίστηκε τη δεκαετία του 1920, εντυπωσιάζει με την πολύ ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του.