Αν σου ζητούσαν να απαριθμήσεις τα βουνά της Πελοποννήσου πριν από 5-10 χρόνια, ο Πάρνωνας πιθανότατα θα σου ξέφευγε. Ειρωνεία, αν σκεφτείς ότι μιλάμε για τον μεγαλύτερο ορεινό όγκο της. Αναμενόμενο βέβαια από την άλλη: Μόλις πριν από λίγα χρόνια αρχίσαμε δειλά-δειλά να απαρνιόμαστε την τουριστική ανάπτυξη, να συνειδητοποιούμε πως μπορείς να περάσεις καλά και σε μέρη χωρίς πολλές-πολλές υποδομές, και να ψάχνουμε εναλλακτικές στο τρίπτυχο δωμάτιο-ταβερνάκι-καφεδάκι. Εναλλακτικές που περιλάμβαναν ανέγγιχτα φυσικά τοπία, σταματημένα στον χρόνο χωριουδάκια, και ειδυλλιακά μονοπάτια που τα συνέδεαν όλα μεταξύ τους. Κάπου εκεί ήταν που μπήκε στις ταξιδιωτικές μας ατζέντες ο Πάρνωνας.

Το ιερό βουνό του Κρόνου υψώνεται στα 1.934 μέτρα, χωρίζει (ή μήπως ενώνει;) την Αρκαδία με τη Λακωνία, ξεκινά από το οροπέδιο της Τεγέας και καταλήγει, 100 χιλιόμετρα και δύο εκατομμύρια στρέμματα αργότερα, στον Κάβο Μαλιά –Ακρωτήριο Μαλέα, στο επισημότερο. Η ψηλότερη κορυφή του λέγεται Κρόνιο, ή Μεγάλη Τούρλα. Τους Αρκάδες θα τους ακούσεις να αναφέρονται στο βουνό και ως Μαλεβό, οι Λάκωνες χρησιμοποιούν σχεδόν αποκλειστικά το όνομα Πάρνωνας. Φτάνει, όμως, με την πατριδογνωσία.

Ο Κοσμάς και οι ωραιότερες αυτοκινητο-διαδρομές του Πάρνωνα

Σκαρφαλωμένος σε υψόμετρο 1.150 μέτρων, με τα κόκκινα κεραμίδια των πέτρινων σπιτιών του να ξεπροβάλλουν ανάμεσα σε έλατα, καστανιές και καρυδιές, ο Κοσμάς είναι το κεφαλοχώρι της νότιας πλευράς του Πάρνωνα, εύκολα προσβάσιμο τόσο από το Λεωνίδιο (της Αρκαδίας) όσο και από το Γεράκι (της Λακωνίας).

Στην κεντρική, λιθόστρωτη πλατεία του με τα αιωνόβια πλατάνια δεσπόζει από το 1886 η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Γύρω της απλώνονται μικρά χαριτωμένα καφενεία και ταβερνάκια, ενώ από εδώ ξεκινούν και τα λιθόκτιστα καλντερίμια που ανηφορίζουν προς τα σπίτια του χωριού, την βιβλιοθήκη-σχολείο-λαογραφικό μουσείο και το υπέροχο καστανοδάσος που απλώνεται στα πόδια του χωριού, ό,τι πρέπει για φθινοπωρινές διαδρομές στα χωμάτινα μονοπάτια του. Λέμε «φθινοπωρινές» για να μαζέψετε και κάστανα, κατά τα άλλα το δάσος είναι υπέροχο όλες τις εποχές του χρόνου.

Αν έρθεις στον Κοσμά από το Γεράκι, και είσαι και λίγο παρατηρητικός, θα προσέξεις ότι ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος καταλήγει κάπως απότομα στο λιθόστρωτο της κεντρικής πλατείας. Γεγονός που έχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εξήγηση: Το μακρινό 1951, όταν ακόμη δεν υπήρχε οδικό δίκτυο να σκαρφαλώνει τις πλαγιές του Πάρνωνα, οι κάτοικοι του Κοσμά αποφάσισαν να παρακάμψουν το κράτος και τις υποσχέσεις περί χρηματοδότησης, και να ανοίξουν μόνοι τους, με τσάπες και αξίνες, έναν δρόμο από τον οποίο θα έφτανε την 1η Ιουλίου, ημέρα του πανηγυριού, η εικόνα των Αγίων Αναργύρων στην πλατεία του χωριού. Με αυτοκίνητο –αυτό ήταν το στοίχημα.

Ο δρόμος όντως ολοκληρώθηκε σε τρεις και κάτι μήνες, η ιστορία τους έγινε ταινία (υπάρχει στο YouTube, ψάξ’ την) και ο δρόμος έμεινε γνωστός ως ο Δρόμος των 100 Ημερών. Επάνω σε αυτόν τον δρόμο, που καταλήγει μέχρι σήμερα λίγο απότομα στην πλατεία του χωριού, χαράχτηκε με μικρές αποκλίσεις και ο δρόμος που σε φέρνει από την πλευρά της Λακωνίας στον Κοσμά.

Λίγα χιλιόμετρα έξω από τον Κοσμά προς την αντίθετη κατεύθυνση, στον δρόμο που κατηφορίζει προς το Λεωνίδιο, το εντυπωσιακό μοναστήρι της Παναγίας της Ελώνης ξεπροβάλει ολόλευκο σε μια απότομη στροφή, σφηνωμένο στην εσοχή των κατακόκκινων βράχων, και αξίζει οπωσδήποτε μια επίσκεψη.

Ο Άγιος Βασίλειος και τα μικροσκοπικά χωριουδάκια γύρω από τον Κοσμά

Από τον Κοσμά ξεκινά επίσης μια από τις ωραιότερες διαδρομές που μπορείς να κάνεις με αυτοκίνητο στον Πάρνωνα. Η διαδρομή είναι κυκλική, περνά από τα λιλιπούτεια χωριά Παλαιοχώρι, Άγιο Βασίλη και Πλατανάκι, κάνοντας διαρκώς ζιγκ-ζαγκ ανάμεσα σε πυκνά ελατοδάση και συναντώντας, πίσω από κάθε στροφή ένα ακόμη αξιοθέατο: μία πέτρινη βρύση που αναβλύζει κρυστάλλινο νερό, έναν μεσαιωνικό πύργο που ξεπροβάλλει στη μέση του πουθενά, ένα ακόμη μνημείο για τα θύματα του Εμφυλίου και της Αντίστασης.

Η διαδρομή είναι ασφαλτοστρωμένη σχεδόν στο σύνολό της, με τα λίγα χιλιόμετρα χωματόδρομου που θα συναντήσεις να είναι προσπελάσιμα και από μη 4x4 οχήματα. Αν αποφασίσεις να σταματήσεις μόνο σε ένα χωριό, αυτό θα είναι σίγουρα ο Άγιος Βασίλειος. Με μόλις 20 μόνιμους κατοίκους, το μικρό χωριουδάκι με την τεράστια πλατεία την οποία στολίζουν αιωνόβια πλατάνια και περίτεχνες μαρμάρινες κρήνες με κεφάλια λιονταριών, απολαμβάνει πανοραμική θέα στις καταπράσινες πλαγιές του Πάρνωνα και κρύβει στα πέτρινα σοκάκια του εντυπωσιακά αρχοντικά, όπως ο οθωμανικός Πύργος του Χιόνη που χρονολογείται από τον 18ο αιώνα.

Λίγο έξω από το χωριό, στο δρόμο προς το Πλατανάκι, υψώνεται ο μεταβυζαντινός Πύργος της Παλαιοπαναγιάς. Το 20 μέτρων ύψος του είναι επιβλητικό, ακόμα και χωρίς να ξέρεις πως ο πύργος αποτελούσε κάποτε τμήμα ενός (φράγκικου, πιθανότατα) κάστρου του 13ου ή 14ου αιώνα, που είχε χτιστεί επάνω στα ερείπια της Ακρόπολης της Αρχαίας Γλυππίας –εξ ου και ο Πύργος αναφέρεται συχνά ως Κάστρο της Γλυππίας. Πολύ κοντά στον πύργο βρίσκεται το εκκλησάκι της Παλαιοπαναγιάς, καθολικό παλιού μοναστηριού που χτίστηκε εδώ από το 1456 και εγκαταλείφθηκε το 1831.

Τα Τσίντζινα και τα μονοπάτια τους

Μετονομάστηκαν σε Πολύδροσο όταν η μανία να εξαφανίσουμε τα αρβανίτικα τοπωνύμια εξαπλώθηκε από την Αθήνα σε όλη την Ελλάδα, κι αυτό το λέμε βασικά γιατί έτσι θα τα βρεις στους χάρτες –κατά τα άλλα, Τσίντζινα εξακολουθεί να τα αποκαλεί σχεδόν όλος ο κόσμος. Τα Τσίντζινα, λοιπόν, είναι ένα χωριουδάκι χάρμα οφθαλμών στο λακωνικό κομμάτι του Πάρνωνα, με τα κεραμιδοσκέπαστα σπιτάκια τους να προσθέτουν κόκκινες πινελιές στο καταπράσινο σαν αναγεννησιακό πίνακα ζωγραφικής τοπίο που τα περιβάλλει.

Σκαρφαλωμένο σε υψόμετρο 1.100 μέτρων, με μια χούφτα κατοίκους που ξεχειμωνιάζουν στην Γκοριτσά και επιστρέφουν εδώ την άνοιξη, το χωριό με τα πέτρινα βυζαντινά εκκλησάκια και τα τρεχούμενα νερά των εννέα πηγών του το αγαπούν ιδιαίτερα οι λάτρεις της πεζοπορίας, κι αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Επτά καλά σηματοδοτημένα μονοπάτια διαφόρων βαθμών δυσκολίας ξεκινούν από τα Τσίντζινα για να διασχίσουν τις ελατοσκέπαστες πλαγιές του Πάρνωνα, περνώντας πάνω από πέτρινα γεφυράκια, πλάι σε ποτάμια που κελαρύζουν και μέσα από δάση στα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να κατοικούν νεράιδες. Μια από τις ωραιότερες και ευκολότερες πεζοπορικές διαδρομές είναι αυτή που σε φέρνει μετά από μιάμιση ώρα περπάτημα από το κέντρο του χωριού στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, το οποίο στολίζουν οι τοιχογραφίες του Φώτη Κόντογλου.