Το πρώτο μουσείο στην Ολυμπία, ένα κομψό και ακόσμητο νεοκλασικό οικοδόμημα, ανεγέρθηκε μεταξύ 1883 και 1887, σε έναν λόφο στα βορειοδυτικά του αρχαιολογικού χώρου. Ήταν για αρκετές δεκαετίες το μέρος όπου στεγάστηκαν οι θησαυροί που ανακαλύφθηκαν από το περίφημο Ιερό του Διός.
Δύο Γερμανοί επιστήμονες, ο Φρίντριχ Άντλερ και ο Ερνστ Κούρτιους που ετοίμασαν το πενταετές πρόγραμμα των πρώτων ανασκαφών της Ολυμπίας – είχαν ξεκινήσει επίσημα το 1875 – ήταν υπεύθυνοι για το τελικό σχέδιο του μουσείου. Στην έκθεση των ευρημάτων συμμετείχε και ο Wilhelm Dörpfeld, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την επίβλεψη των ανασκαφών.
Με θέα τα ερείπια του Ιερού, τον λόφο Κρόνιο, τον Αλφειό και τον Κλαδέο ποταμό, το κτίριο κατασκευάστηκε με μια πολύ γενναιόδωρη δωρεά 220.000 δραχμών του τραπεζίτη και εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού του οποίου το όνομα αναγράφεται στο επιστύλιο (ΣΥΓΓΡΕΙΟΝ) πάνω από την κύρια είσοδο.
Οι καταστροφικοί σεισμοί του 1953 προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στο Συγγρείο. Στο μεταξύ, η πρόοδος των ανασκαφών στην Άλτι και τα νέα ευρήματα που ήρθαν σταδιακά στο φως, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη κατασκευής ενός νέου, μεγαλύτερου μουσείου, που θα ανταποκρίνεται στις αρχαιολογικές συνθήκες και απαιτήσεις της μεταπολεμικής εποχής.
Το παλαιό μουσείο παρέμεινε λειτουργικό, αλλά ταυτόχρονα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και μετά, ξεκίνησαν οι εργασίες για τα θεμέλια του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Ολυμπίος στην κοιλάδα βορειοδυτικά του Κρόνιου λόφου.
Το κτίριο, το οποίο ανεγέρθηκε τη δεκαετία 1960-1970, βασίστηκε σε πρόταση του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού.
Η κάτοψη του νέου μουσείου ακολουθούσε την ίδια ορθογώνια διάταξη του “Συγγρείου”. Εκτός από τον προθάλαμο, αποτελείται από μια μεγάλη κεντρική αίθουσα για το γλυπτό διάκοσμο του Ναού του Διός, γύρω από την οποία ήταν διατεταγμένες άλλες εννέα εκθεσιακές ενότητες σε σχήμα U.
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου (1972) το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας ήταν έτοιμο και δεχόταν επισκέπτες, ενώ διέθετε οργανωμένους αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια συντήρησης, Χαλκοθήκη και γραφεία που στέγαζαν τη διοίκηση της Εφορείας. Παράλληλα, από το 1974, ήταν σε εξέλιξη το έργο για την επανέκθεση των γλυπτών του ναού του Διός στην κεντρική αίθουσα του μουσείου.
Οι αρχαιότητες μεταφέρθηκαν σταδιακά εκεί για να τοποθετηθούν θραύσματα που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, να συναρμολογηθούν με νέους αρμούς από ανθεκτικότερο υλικό και να κατασκευαστούν εκμαγεία για διδακτικούς σκοπούς.
Πολιτισμός